Las to zbiór roślin, w którym najważniejszą rolę pełnią drzewa. Drzewa decydują o warunkach życia dla pozostałych organizmów roślinnych i zwierzęcych. Zacieniają dno lasu,: zmniejszają parowanie i zwiększają wilgotność powietrza. W lesie występują mniejsze różnice temperatur miedzy dniem a nocą niż na otwartych przestrzeniach. Rośliny w lesie mogą tworzyć cztery wyraźne warstwy.

1. Górną część lasu tworzą korony drzew - to warstwa koron.

2. Pod koronami drzew występują rożne krzewy i młode drzewa - to warstwa podszytu.

3. Niżej rosną małe rośliny, które razem tworzą warstwy runa leśnego.

4. Najniższa warstwa lasu - to gleba pokryta ściółką.

1. KORONY

Najwyższą warstwę tworzą korony różnych gatunków drzew liściastych i iglastych (grab, brzoza, buk, dąb, sosna, świerk, modrzew). Korony są w pełni skierowane do światła. W większości lasów pod parasolem koron rozwija się druga warstwa złożona z mniejszych drzew, które nie są wystawione na działanie wiatru i prażącego słońca. Stają się więc dla ptaków doskonałym miejscem do zakładania gniazd, chroniąc je przed wiatrem i złą pogodą. W dziuplach wykutych przez dzięcioły lub naturalnych, które tworzą się w starych drzewach gnieżdżą się najrozmaitsze ptaki: sikory, szpaki, puszczyki. Kowalik wykorzystując dziuple dzięcioła zalepia otwór gliną, tak że sam ledwie może się przecisnąć. Zjadając owady żyjące na korze jako jedyny z ptaków potrafi biegać po pniu głową w dół. Drzewa stanowią dla wielu ptaków główny teren zdobywania pokarmu. Znajdują tu owady, nasiona i owoce. W koronach drzew żyją również niewielkie ssaki. Popielica i żołędnica zasiedlają dziuple, natomiast wiewiórki budują gniazda. Zimą wiewiórki dużo czasu spędzają na chorych gałęziach dębu, zjadając grzyby rosnące pod korą.

2. PODSZYT

Pod warstwą drzew rosną krzewy i młode drzewa. To jest podszyt. Typowymi gatunkami dla tej strefy są leszczyna, dziki bez, bez koralowy, kruszyna, kalina, albo mniejsze krzewy, jak wawrzynek wilczełyko. Sięgają od jednego do ponad trzech metrów wysokości. Na korze krzewów i młodych drzew żyje wiele pajęczaków oraz owady i ich lamy. Ptaki przeszukując korę wyciągają z jej zagłębień gniazda jajeczek pająków lub motyli. Jesienią większość krzewów wytwarza barwne i bogate w cukier owoce. Wiele ptaków zamienia wtedy letnią „owadzią" dietę na owoce i nasiona w zimie, które są dla nich szczególnie ważne, ze względu na łatwo przyswajalny cukier. „Zapakowane w słodkie, kolorowe powłoki" nasiona są rozprzestrzeniane przez ptaki po całym lesie. Wielobarwne owoce zwracają uwagę odcieniami czerwieni i żółci, albo też lśniącą czernią, dojrzałe owoce w ten sposób dają znać swoim konsumentom, że mogą być zjedzone. Wśród krzewów i młodych drzew również znajduje schronienie żaba zwana rzekotką drzewną, która w poszukiwaniu owadów, potrafi wspinać się na wysokość jednego metra. W warstwie podszytu także spotkać można sarny żywiące się korą, zielonymi liśćmi, pąkami l owocami leśnymi. Las jednak dostarcza im głownie schronienia, daje możliwości odwrotu i znalezienia kryjówki w razie niebezpieczeństwa.

3. RUNO LEŚNE

Runo leśne jest ostatnią wyraźną warstwą pokrywy roślinnej. Tam, gdzie dostatecznie dużo światła słonecznego dociera aż do gleby rozwija się dość bujnie warstwa roślin zielnych. W gęstych lasach szpilkowych rośliny zielne prawie nie występują, ich miejsce zajmują mchy i porosty. W tej części lasu na ziemi wśród martwych liści buduje gniazdo wyścielone mchem i suchymi trawami jeż, który żywi się dżdżownicami, owadami, myszami, jaszczurkami, nie lubi natomiast jabłek. W wilgotnych miejscach runa leśnego spotkać można żabę, która poszukuje owadów, dżdżownic il ślimaków. Do wysokości 1 metra występuje warstwa zielna zamieszkana przez borsuki i lisy. „Czyścioch" borsuk kopie rozległe, rozgałęzione nory, w otoczeniu których panuje niemal Idealny porządek. Odchody wydala do specjalnych dołków wykopanych w ziemi. Borsuk jest wszystkożerny i zjada owady, drobne kręgowce, mięczaki, pisklęta, korzenie, owoce leśne i grzyby. Jesienią zwierzęta te gromadzą pod skórą ogromne zapasy tłuszczu i zapadają w lekki sen, przerywany niekiedy przez odwilż, podczas której wychodzą z nory i polują na gryzonie. Opuszczone nory borsuków chętnie zajmują lisy. Zdarza się również, że lis wprowadza się do zamieszkałej przez borsuka jamy i jest jego lokatorem, jednak zawsze korzystają z osobnych komór i korytarzy. Zwierzęta te współpracują przy polowaniu - podczas gdy borsuk rozkopuje norę gryzoni, lis odcina Im możliwość ucieczki. „Bałaganiarz" lis zjada gryzonie, padlinę, zwierzęta chore lub osłabione, a w pobliżu swojej nory często pozostawia rozrzucone resztki jedzenia. W płytkich norach, w zaroślach żyje nornica, której pokarm stanowią nasiona i owady, a także kora młodych drzew. Jednym z większych mieszkańców lasu jest dzik. Zjada on niemal wszystko: padlinę, bulwy roślin, drobne zwierzęta, a jesienią żołędzie, orzechy i bukiew. Są to zwierzęta aktywne przez cały rok. Dzik buchtuje ryjem, pozostawiając wyraźne ślady, które można łatwo w lesie odnaleźć i rozpoznać. Na schronienie wybiera gęstwinę krzewów lub Iglastych młodników. Bezpieczeństwo zapewnia im przede wszystkim węch, pozwalający wyczuć człowieka z odległości przekraczającej pół kilometra. W swych cienistych, często pełnych błota kryjówkach wataha dzików kładzie się kołem z głowami zwróconymi do środka, tworząc swoisty krąg.

4. DNO LASU

Dno lasu to świat organizmów żyjących w ściółce glebowej i w warstwach próchnicy, ściółka jest warstwą ochronną gleby, którą tworzą opadłe liście, pnie, kawałki kory. Ta warstwa zapobiega nadmiernemu parowaniu wody l chroni przed obniżeniem temperatury gleby. Żyją w niej bakterie i grzyby, które rozkładają opadłe na zimę liście. Uwolnione z gnijących liści sole mineralne dostają się z powrotem do ziemi. Dżdżownice, owady wciągają gnijące części roślin w głąb ziemi, które stają się źródłem soli mineralnych dla korzeni roślin. Przyczyniają się więc do utrzymania prawidłowej struktury gleby dostarczając do korzeni więcej tlenu. Ważnymi mieszkańcami gleby są krety. Długie, łowieckie korytarze kreta przebiegają płytko, gdyż tam jest najwięcej dżdżownic i pędraków, które łowią i gromadzą jako zapasy na zimę w specjalnych „spiżarniach". Podobnie zachowuje się ryjówka, najmniejszy ssak świata, dość pospolita w naszym kraju, je dużo, a bez jedzenia ginie w ciągu 10 godzin. Malutkimi, ale wszechobecnymi mieszkańcami gleby są mrówki, która budują gniazdo w postaci kopca z siecią podziemnych tuneli lub labiryntu wydrążonego w pniu drzewa. Mrówczy przysmak to wydzielina gąsienicy Modraszka ariona. Pozwalają one gąsienicom tego motyla zimować w swoim gnieździe, a nawet karmią je swoimi poczwarkami. Większość gatunków mrówek jest wszystkożerna i padlinożerna, dzięki temu pełnią rolę sanitariuszy leśnych. Pospolity w naszych lasach żuk leśny żyje w odchodach zwierząt roślinożernych, jego larwy żywią się zapasami nawozu, które żuki gromadzą w korytarzach wykopanych w ziemi. Pod kamieniami i w spróchniałych pniach drzew mieszka groźny wij drewniak, który posiada gruczoły jadowe i może polować nawet na drobne zwierzęta, Dno lasu to miejsce życia biegaczy polujących pod korą l pod leżącymi pniakami na ślimaki, dżdżownice, dorosłe owady l larwy.

LAS

Najwyraźniej rozwarstwione lasy wcale nie są lasami najbardziej naturalnymi. Wybitne uwarstwienie pojawia się dopiero wtedy, gdy człowiek zmienia strukturę lasu. W takim lesie rosną obok siebie drzewa w rożnym wieku. Światło może w wielu miejscach przenikać aż do ziemi dając szansę przetrwania licznym roślinom runa. Część drzew zostaje ścięta i wykorzystana jako drewno użytkowe. Unika się wycinania dużych przestrzeni i pozostawia niektóre starsze drzewa do czasu podrośnięcia nowo zasadzonych. Stare drzewa rosną aż do naturalnej śmierci. Pojawia się coraz więcej starych lasów z dużą ilością drzew liściastych, które pozwalają zachować równowagę w ekosystemie.

Merytorycznie opracowali: Anna Komorowska, Piotr Burzyński

Sfinansowane ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi